کشاورزی در ایران، معمایی ساده اما پیچیده

کشاورزی فعالیتی است که در عین علمی بودن شدیدا به شرایط محیطی وابسته و بر پایه تجربه بنا شده و نیازمند مدیریت و برنامه ریزی دقیق و همه جانبه است. 

 افزایش آمار دانش آموختگان، ساخت و واردات ادوات کشاورزی و سخن از توسعه گفتن بدون وارد شدن در حوزه عمل، در دستیابی به کشاورزی پیشرفته و صنعتی کمک نمی کند. علاوه بر این در تهیه و تدوین برنامه های کشاورزی باید به شرایط منطقه ای بسیار توجه نمود و بدون گذراندن آن، نباید به سراغ طرح برنامه جامع ملی رفت. با توجه به موارد یادشده، مشکلات کشاورزی ایران به طور عام و باغداری به صورت خاص را می توان در دسته های زیر برشمرد.

● زیرساخت ها تاریخچه کشاورزی ایران تجارب و ایده های کارآوری برای کشاورزی سنتی دارد، اما متاسفانه با گذشت زمان این تجارب ارتقاء نیافته و حتی در استفاده از برخی اصول و تکنولوژی های مدرن، نگرش سنتی وجود دارد که باعث کاهش بهره وری در به کارگیری آن موارد و عدم پذیرش شیوه ها و تفکرات نوین شده است. به این ترتیب بهره گیری از ترویج و آموزش کشاورزی، مهم ترین امر در تغییر نگرش بهره برداران و اصلاح زیربنایی سیستم کشاورزی است. البته فعالان بخش با درک نیازهای واقعی خود درصدد برآوردن آنها بوده و منتظر اقدام دولت نمی مانند، به طور مثال اجرای سیستم های آبیاری قطره ای، روش های کشت علمی، متراکم و پربازده، استفاده از پایه ها و بذور به نژادی شده و به کارگیری اصول علمی پس از مشخص شدن مزایای درخشانشان توسط ترویج از سوی کشاورزان پذیرفته خواهد شد و آنها خود به تکمیل کار می پردازند. ● زمین و آب، مولفه های اساسی مکانیزاسیون و متدهای نوین کشاورزی زمانی قابل اجراست که زمین و آب در اختیار باشد. متاسفانه در سال های اخیر شاهد تغییر کاربردی اراضی زراعی به مسکونی و تجاری با سرعت فزاینده هستیم. در حالیکه کشور ما در منطقه کم آب قرار گرفته، در خوش آب و هواترین مناطق که زمین های مرغوب و آب کافی دارد، به جای باغ های مکانیزه و زمین های زراعی پررونق، ویلاهای رنگارنگ رشد کرده است. در کشورهایی مانند شیلی که شرایطی مشابه نوار ساحلی شمال ایران دارد، تا۵۰۰ متر از کنار دریا حق هیچ گونه ساخت و سازی وجود ندارد. زمین ها مختص کشاورزی هستند و علاوه بر تامین مایحتاج غذایی به جلوه های بصری و توریستی نیز افزوده اند. ● هدفمندسازی یارانه ها همه کشورها از توسعه بخش کشاورزی و کشاورزان خرده کار، حمایت های مادی و معنوی می نمایند. در این کشورها، دولت مرکزی و مجلس بخشی از هزینه های ترویج و آبونمان و مشاوره و تحقیقات کشاورزی را می پردازند و با اعطای وام به تولیدکنندگان ادوات، سم و کود؛ به تولید بهتر نهاده ها کمک می کنند. توجه داشته باشیم در کشورهای اروپایی (اتحادیه اروپا) سالانه بیش از۵۰ میلیارد یورو به عنوان یارانه به کشاورزی اختصاص می یابد. با اجرای طرح هدفمند کردن یارانه ها و حذف یارانه ی کود و سم می توان این صرفه جویی را در جهت مکانیزاسیون خرج کرد؛ به طور مثال دولت از محل یارانه ها، خود اقدام به نوسازی باغ ها و صنعتی کردن مزارع کرده و هزینه های اضافی را در قالب وام های کم بهره یا بی بهره درازمدت از بهره برداران دریافت نماید یا با سهیم شدن در هزینه های آزمایشگاه های آب و خاک، مصرف کود و سم را از راه منطقی کنترل کند. ● کاربردی کردن علم کشاورزی با وارد کردن مراکز آموزشی در بطن روستا و بخش کشاورزی و تغییر برخی سرفصل های درسی تئوری به واحدهای عملی، مهارت دانش آموختگان افزایش یافته و علاقه آنان به کشاورزی گسترش می یابد؛ همچنین اجرای راهکارهای ساده ای در مزارع آموزشی مانند انواع هرس که به افزایش کمی و کیفی محصول می انجامد، اعتماد کشاورزان را به شیوه های علمی و مهندسی جلب کرده و سبب می شود از توصیه های آنان بهره گرفته شود. این کار با جلوگیری از سال آوری برخی میوه ها، بهبود طعم و در نهایت با مرغوب شدن محصول، سود اقتصادی مطلوب تری را نصیب بهره برداران می سازد. همچنین برای دانش آموختگان کارآفرینی می نماید. ● واردات آزاد، اسارت تولید واردات بی رویه و همزمان در فصل زراعی داخل، با توجه به تولید سنتی و نیروی کارگران، تعادل بازار را بر هم زده و معادلات را به نفع واردکنندگان تغییر می دهد. این امر، به سرعت مهاجرت و تغییر کاربری اراضی افزوده و روز به روز ما را بیشتر نیازمند واردات می سازد. از دیگر رو، ذائقه مصرف کننده تغییر یافته و تولیدکنندگان با مشکلات بیشتری مواجه می شوند. در نهایت با اجماع دولتمردان و نخبگان کشاورزی و تولیدکنندگان عمده و اساتید نمونه بخش کشاورزی می توان به راهکارهایی مناسب با شرایط فرهنگی و جغرافیایی دست یافت. اگر امروز به فکر بهبود سیستم کشاورزی کهنه و فرسوده خود نباشیم، فردا جز حسرت فرصت ها و منابع از دست رفته، دیگر کاری از دستمان برنمی آید.

نویسنده: علی محمد ارجمندی باغدار تجربی

ماهنامه دام، کشت و صنعت ( www.iranagrimagazine.com )